Yöremizde Hıdrellez kutlamaları – 2

Manav Gelenekleri (Hâyır Pilavı)

Yöremizin önemli kültürel miraslarından biri olan Hıdrellez kutlamaları ile ilgili ilk yazımız da Muhacirlere ait bir gelenek olan Mantufar Adeti’nden bahsetmiştik. Maalesef bu adetimiz iç göçler nedeniyle tamamen unutulmuş kültür mirasımız arasında yer almaktadır.

Hıdrellez konusunu içeren bu ikinci yazımızda, Manav dostlarımızın birlik ve beraberliğimizin teminatlarından biri olan Hıdrellez kültürünü gelecek kuşaklara nasıl aktardıklarından örneklerle bahsetmeye çalışacağım.

Manav köylerimizde 6 Mayıs tarihinde başlayıp Temmuz ayının sonuna kadar süren Hıdrellez şenlikleri ise muhacir adetlerinden farklı olarak dini tören ön planda olacak şekilde kutlanır. Mayıs’ın 6’sında başlayan Temmuz ayının sonuna, başka bir ifade ile hububat harmanlarının başlamasına kadar devam edecek olan Hıdrellez kutlamalarının tarihleri köy muhtarlarımızın ve köy ileri gelenlerinin kararı ile alınır. Kutlama tarihlerinin özellikle hafta sonları yapılmasına ve Hıdrellez kutlama tarihlerinin diğer köyler ile çakışmamasına özellikle dikkat edilir.

Manav’lar Hıdrellez kutlamalarına ‘Hâyır’ (İyilik, karşılık beklemeden yapılan yardım) demektedir. Bu kutlamaların esas pratiği olan toplu yemek (Hayır Pilavı) için, günler öncesinden hazırlıklara başlanır. Bu yemekte bulgur, et, yağ ve tuzdan oluşan erzak, Hıdrellez günü pilav yapılarak topluca yenmektedir. Günümüzde bu tören muhacir köylerimizde de uygulanmaya başlamıştır. Bu nedenle köyün tertiplediği Hıdrellez yemeğine halk arasında ‘Hıdrellez pilavı’ veya ‘Pilav günü’ de denir.

Hıdrellez pilavının toplu yenmesindeki esas amaç birlik ve beraberlik ile o yılın her bakımdan bereketli geçmesi içindir. Pilav kazan kapakları açılmadan önce bütün cemaatin katılımı ile imam tarafından ‘Bereket Duası’ okunur. Köyler de toplu şekilde pilav yenmesinin bereket getirdiğine, dolayısı ile topluluktaki insan sayısı ne kadar fazla olursa o yıl ürünlerde bereketin o oranda fazla olduğuna inanılır.

Hâyırda; misafirlere etli bulgur pilavı, yufka ve ayran ikram edilir. Köyde oturanlar, ya da o köyden olup başka yerlerde oturanlardan ekonomik durumu iyi olanlar yapılacak bu şölene katkı sağlarlar. Kimi et için hayvan alır, kimi ayran alır, kimi yufka için un alır, kimi de yağ alır. Hâyır, gününden bir gün önce kurban edilecek hayvanlar kesilip, hazırlanır. Köy kadınları muhtemel gelecek misafir sayısına göre yufka açıp, pişirirler. Ertesi sabah, yani hayır günü erkenden kazanlar kurulur önce etler pişirilir.

O köye kuşluk vaktinden önce çerçiler akın eder. Kimi bakkaliye malzemesi, kimi macun, kimi kar helvası, kimi karlı buzlu, kimi de dondurma satar. Kuşluk vaktinden itibaren çevre köylerden yabanlık giysilerini giymiş kadın, çocuk ve erkekler akın akın köye gelirler. Gelen misafirler ya tanıdıkları evlerde misafir edilir ya da köyü gezer, ağaç altlarında vakit geçirirler. Öğleye doğru kazan, kazan pilavlar pişmiş olur. Öğle namazından sonra ayran eşliğinde misafirlere etli bulgur pilavı ikram edilir. Bazen  ayran yerine hoşaf ikram edildiği olur. Salıncaklar kurulur, çeşitli oyunlar tertip edilir, genç kızlığa yeni adım atanlara dualarla başörtüleri giydirilir. Aileler biri birileri ile tanış olurlar.

Bazı köylerimizde geleneksel hale gelmiş olan karakucak güreşleri tertip edilmektedir. Hâyır pilavı kutlamalarına gelen misafirler poşetler ile bulgur alarak evlerine götürürler. Hâyır pilavı sonrasında köy imamının önderliğinde birkez daha ‘Bereket Duası’ okunur ve şenlik sona erer. Yemek sonrası arta kalan yemekler komşu köylere gidenler arasında pay edilir, bir dahaki yıl tekrar görüşmek üzere vedalaşılır.

Ali Rıza Gönüllü, 1983 yılında Gölpazarı – Bedi köyünde tanık olduğu bir Hıdrellez kutlama adetinde pilav pişirmek için kurulan ocak ve ocaklara konan kazan sayısının dokuz rakamı ile sınırlandırmasının önemini ve bu sayının ise eski Türk inanç sisteminin motiflerinden biri olduğunu özellikle vurgular.  Yazar, Bedi köyünde yapılan hıdrellez adetini şöyle aktaracaktır.

‘Hıdrellezden birkaç gün önce köy muhtarı ve htiyar heyetinden birkaç kişi, hali vakti yerinde olanlardan bir miktar para toplamaktadır. Bu para kişilerden verebildikleri ölçüde ve gönülhoşluğu ile alınmaktadır. Toplanan paralarla birkaç koyun (koyun yoksa keçi) ve köyde pilavlık bulgur yoksa kazadan pilavlık bulgur alınmaktadır.

Hıdırellez günü sabahtan itibaren köylülerde büyük bir heyacan göze çarpmaktadır. Bütün köylüler yapılacak işlere büyük bir çaba ile katılarak sosyal dayanışmanın güzel bir misalini verirler.

Köylülerin bir kısmı köy meydanına ocaklar hazırlamaktalar ve bunların üzerlerine büyük kazan koymaktadırlar. Diğer taraftan bir kısım köylüler ise bulgurun içinde bulunan yabancı maddeleri ayıklamaktadırlar.  Bir taraftan koyunlar kesilmektedir. Etli bulgur pilavı pişirileceği zaman kullanılacak olan su, köylüler tarafıdan ocakların yanına taşınır. Bütün bu işler bittikten sonra ocaklar yakılmakta ve etli bulgur pilavı köylü kadınlar tarafından pişirilmektedir.

Etli bulgur pilavı pişirme işi öğle sonuna kadar sürmektedir. Pilav pişirilirken köy meydanına masalar, sandalyeler getirilmekte ve bir düzen içinde yerleştirilmektedir. Masaların üzerine köyde yapılan ekmekler ve çeşitli yeşil sebze (Soğan-maydanoz vb.) konulmaktadır.

Hazırlanan masalara köyde bulunan bütün erkekler davet edilmektedir. Pilavın yanında ayran da dağıtılmaktadır.

Köylü kadınlar da ayrı yerlerde toplanır etli bulgur pilavından yemektedirler. Köy meydanına gelemeyecek kadar hasta ve yaşlı olanlara pilavlar bir sini içinde özel olarak gönderilir. Pilav günü akşam vaktine kadar pür neşe içinde devam eder.’

Hıdrellez günü genç kızlar tarafından karşılıklı söylenen Bilecik mânilerinden birkaç örnek sunalım ve yazı dizimizin ikincisini burada sonlandıralım.